Wittestofafwijkingen WSA / Meer hersenaandoeningen / Soorten hersenletsel hersenaandoeningen | Hersenletsel-uitleg.nl (2024)

Ons wordt vaak gevraagd wat het betekent als er witte vlekjes op een hersenscan gezien zijn. Het verontrust mensen. Met deze pagina proberen we te laten zien dat er heel veel oorzaken kunnen zijn van witte vlekjes op een hersenscan, maar dat er óók onschuldige witte vlekjes op een scan te zien kunnen zijn.

Op onderstaande afbeelding tonen we hoe de verschillende afwijkingen eruit kunnen zien op een scan. De zwarte stukken midden in het beeld zijn holtes in de hersenen, die ook wel ventrikels worden genoemd.

• vlekjes die samenvloeien = confluerend
• een enkel los vlekje = focaal
• meerdere vlekjes (multifocaal)

De hersenen bestaan uit grijze stof en witte stof. De witte stof bevindt zich binnenin de hersenen. De grijze stof bevindt zich aan de buitenkant van de hersenen.
De grijze stof bestaat uit de cellichamen van hersencellen. Vandaar de uitdrukking 'je grijze cellen', waar dan de hersenen aangeduid worden. De grijze stof verwerkt informatie.

De witte stof omhult de lange uitlopers (de lange axonen) van deze hersencellen. Het witte vettige omhulsel van deze axonen heet myeline.

Allereerst is niet elke wittestofafwijking een ziekte. Witte vlekjes op een hersenscan komen ook bij gezonde ouderen voor.Niet elke wittestofafwijking is vervolgens een wittestofziekte. Soms wordt een wittestofziekte wel ontdekt doordat er wittestofafwijkingen zichtbaar waren op een scan.

Wittestofziekte
Een ziekte aan de witte stof, waarbij de vettige beschermlaag van de lange uitlopers (axonen) beschadigd is en langzaam wordt afgebroken,heet wittestofziekte(leukodystrofie). De witte beschermlaag heet myeline.

Deze ziekten zijn voortschrijdend in ernst (progressief) met afbraak van de myeline (degeneratief). Een voorbeeld daarvan is MS /multiple sclerose.

Een witte stofziekte hoeft niet alleen een ziekte te zijn van de beschermlaag myeline, maar kan ook de bloedvaten betreffen en de astroglia en de axonen. Een astroglia of astrocyt is een stervormige, vertakte gliacel die ondersteuning geeft aan de hersencel (neuron).

Meestal zijn wittestofziekten erfelijke aandoeningen die zich al uiten bij baby's en jonge kinderen. De ogenschijnlijk gezonde kinderen worden langzaam steeds zieker. Ze verliezen spiermassa en gaan achteruit in bewegen, lopen, zien, horen, spraak en gedrag. Soms is er geen erfelijke aandoening maar ontstaat de ziekte spontaan. Dat heet een mutatie. In een enkele situatie openbaart de ziekte zich pas op volwassen leeftijd.

Er zijn ongeveer honderd verschillende ziekten van de witte stof (wittestofziekten). Die behandelen we hier niet. Volg deze link voor meer info.

Wittestofafwijking
Een wittestofafwijking (WSA) is de term voor een bevinding op een hersenscan. Een 'radiologische bevinding van witte vlekjes'. Dat kan van alles betekenen en dat proberen we op deze pagina uit te leggen.

Bij wittestofafwijkingen worden wèl vaker problemen gezien als trager denken, geheugenproblemen, moeite met de executieve functies, (cognitieve stoornissen), problemen met het lopen of een depressie.

• of er een chemotherapie of bestraling is geweest
• of er oogklachten zijn
• of een schildklieraandoening is
• of er een depressie speelt
• of er cognitieve achteruitgang is (bijvoorbeeld moeite met het geheugen en/of concentratie)
• of er veel alcohol of drugs gebruikt is
• of iemand hartritmestoornissen heeft
• of iemand epileptische aanvallen heeft
• of iemand een hoge bloeddruk heeft
• of iemand bekend is met migraine
• of er spierkrachtverlies is
• etc.

Soms zijn de ruimtes rondom bloedvaten van de hersenen (de Virchow Robin ruimtes of perivasculaire ruimte/PVS) wat vergroot. Dat wordt ook gezien als witte vlekjes op de scan. Dat is niet per sé een afwijkende situatie. Dat komt bij ongeveer de helft van de mensen voor.

Niet altijd wordt een oorzaak gevonden voor de afwijkingen. Soms is er een genetische oorzaak die overgeërfd wordt.

• Klachten beluisteren en lichamelijk onderzoek. Voordat een arts tot een hersenscan besluit, wordt het verhaal met de klachten van de patiënt goed beluisterd en doet de arts lichamelijk onderzoek.
• Patroon op de scan. Soms is er een typisch patroon te onderscheiden in de vlekjes op een hersenscan. Dat kan voor de arts een belangrijke aanwijzing zijn in welke richting gedacht moet worden voor een diagnose.
• Hersengebied op de scan. Het is belangrijk te herkennen in welk hersengebied de vlekjes zichtbaar zijn. Dat is ook een belangrijke aanwijzing richting diagnose.
• Leeftijd. Op welke leeftijd de wittestofafwijking gevonden wordt kan ook helpen om een diagnose te stellen. De ouder wordende mens heeft vaker wittestofafwijkingen met onschuldige oorzaak of wijzend op een vorm van dementie of Alzheimer.

Op de hersenscan wordt gekeken of

• een enkel los vlekje zichtbaar is (focaal)
• er meerdere vlekjes zijn (multifocaal)
• de vlekjes samenvloeien en overgaan in de grijze stof (confluerend).

Soms is er in het begin van een ziekte een enkel vlekje te zien en later kunnen de vlekjes wat samengevloeid zijn. Daarom zal de arts op basis van de klachten ook een afweging maken om nogmaals een hersenscan te laten doen of niet.

Als er een enkel vlekje gezien wordt is de vraag of het vlekje bij de hersenbalk (corpus callosum) ligt, in het midden van de hersenhelften. Vervolgens is het gebruik van contrastvloeistof (gadolineumaankleuring) per infuus tijdens de hersenscan aan te raden, omdat dit ook een scheiding brengt tussen mogelijke diagnoses.

• Nabij de hersenbalk (corpus callosum):
  • met aangekleurde contrastvloeistof:
    • een hersentumor: lymfoom (gezwel van het lymfestelsel)
    • een ontstekingsziekte als Multiple Sclerose /MS of systemische lupus erythematodes/ SLE,een auto-immuunziekte waarbij iets mis gaat met het afweersysteem
    • een vergiftiging/toxische oorzaak: ziekte van Marchiafava Bignami, dat in verband wordt gebracht met het gebruik van veel alcohol
  • zonder aangekleurde contrastvloeistof: een hersentumor (laaggradig glioom), traumatisch hersenletselals hersenkneuzing (contusio cerebri) of diffuse axonale schade /DAI
• Niet nabij hersenbalk (corpus callosum):
  • met aangekleurde contrastvloeistof:
    • een hersentumorlymfoom /gezwel van het lymfestelsel of uitzaaiing (metastase)
    • traumatisch hersenletselals hersenkneuzing (contusio cerebri) of diffuse axonale schade /DAI
    • infectieziekte: hersenabces, CMV/cytomegalusvirus /herpesvirus of human herpesvirus6 / HHV-6
  • zonder aangekleurde contrastvloeistof:
    • een hersentumor (laaggradig glioom)
    • traumatisch hersenletselals hersenkneuzing /contusio cerebriof diffuse axonale schade /DAI
    • bloedvatgerelateerd /vasculair: zuurstoftekort (ischaemie als hartritmestoornis/ boezemfibrilleren /atriumfibrilleren of (klein) herseninfarctof migraine
    • infectieziekte: malaria of de ziekte van Creutzfeldt-Jakob /CJD.

• corticaal (in de hersenschors)
  • bloedvatgerelateerd/vasculair: bloedvatontsteking/vasculitis
  • stofwisselingsziekte/metabool: MELAS /mitochondriele encefalomyopathie,een ziekte van de energiefabriekjes van de cellen
  • infectieziekte/ infectieus: de ziekte van Creutzfeldt-Jakob /CJD
  • ontstekingsziekte/ inflammatoir: Progressieve multifocale leuko-encefalopathie/PML of Acute Demyeliniserende EncefaloMyelitis /ADEM

• subcorticaal (onder de hersenschors)
  • bloedvat gerelateerd/vasculair:zuurstoftekort; mogelijk herseninfarctof hartritmestoornis/ boezemfibrilleren /atriumfibrilleren (ischemische WSA), bloedvatontsteking /vasculitis, Cerebrale autosomaledominante arteriopathie met subcorticale infarcten en leukoencefalopathie/ CADASIL,Cerebrale Amyloid Angiopathie /CAA,migraine, primaire angiitis van het centraal zenuwstelsel /PACNS, SVD en depressie bij oudere mensen
  • stofwisselingsziekte/metabool: ziekte van Fabry /alfa-Galactosidase, chronische progressieve externe oftalmoplegie / CPEOmet klachten van de oogspieren
  • infectieziekte/ infectieus: Ziekte van Lyme /Borrelia burgdorferi,lues, Herpes simplex virus / HSV,human herpesvirus6 / HHV-6of Progressieve multifocale leuko-encefalopathie/PML
  • ontstekingsziekte/inflammatoir: Multiple sclerose /MS, ziekte van Balo, syndroom van Sjögren, sarcoïdose,NMO/ Neuromyelitis Opticaof inflammatoire darmziekte.
  • vergiftiging/toxisch:chemotherapie, koolmonoxidevergiftiging /CO-intoxicatie, immuunsysteem onderdrukkende medicijnen /immuunsuppresiva.
  • hersentrauma: diffuse axonale schade /DAIof hersenkneuzing /contusio cerebri

• periventriculair (rondom de hersenholtes/zijventrikels)
  • bloedvat gerelateerd/vasculair:zuurstoftekort; mogelijk herseninfarctof hartritmestoornis/ boezemfibrilleren /atriumfibrilleren ischemische WSA, Cerebrale autosomaledominante arteriopathie met subcorticale infarcten en leukoencefalopathie/ CADASIL, Cerebrale Amyloid Angiopathie /CAA,
    Cognitieve functiestoornissen.
  • stofwisselingsziekte/metabool:vitamine B12 tekort/deficiëntie,
  • MELAS/ mitochondriele encefalomyopathie;een ziekte van de
    energiefabriekjes van de cellen; de mitochondriën
  • infectieziekte/infectieus:de ziekte van Creutzfeldt-Jakob /CJD, CMV/ cytomegalusvirus (herpesvirus) of human herpesvirus6 / HHV-6, hersenontsteking door het herpes simplex virus /HSV-encefalitis
  • ontstekingsziekte/inflammatoir: Acute Demyeliniserende EncefaloMyelitis /ADEM, Multiple sclerose /MS
  • vergiftiging/toxisch:chemotherapie, wernicke-encefalopathie,
  • diversen: bestraling/radiotherapie ofwaterhoofd/hydrocefalus

    Bekijk de afbeelding achter deze link voor een voorbeeld van periventriculaire wittestofafwijking

• bij de basale kernen (basale ganglia)
  • bloedvat gerelateerd/vasculair:zuurstoftekortmogelijk doorhartritmestoornis/ boezemfibrilleren /atriumfibrilleren ofherseninfarct/ischemische WSA, bloedvatontsteking/vasculitis, Cerebrale autosomale dominante arteriopathie met subcorticale infarcten en leukoencefalopathie / CADASIL
  • stofwisselingsziekte/metabool:ziekte van Fabry /alfa-Galactosidase
  • infectieziekte/infectieus: de ziekte van Creutzfeldt-Jakob/CJD
  • ontstekingsziekte/inflammatoir: Acute Demyeliniserende EncefaloMyelitis /ADEM
  • vergiftiging/toxisch:koolmonoxidevergiftiging / CO-intoxicatie ofkoperstapeling/Cu-stapeling

• bij de hersenbalk (corpus callosum)
  
  • bloedvat gerelateerd/vasculair:syndroom van Susac
  • stofwisselingsziekte/metabool: leberopticusneuropathie met enkelzijdige gezichtsvermindering,extrapontiene myelinolyse, wernicke-encefalopathie
  • infectieziekte/infectieus: humaan immunodeficiëntievirus/HIV, malaria in de hersenen/ cerebrale malaria
  • ontstekingsziekte/ inflammatoir: Acute Demyeliniserende EncefaloMyelitis /ADEM, Multiple sclerose /MS of Progressieve multifocale leuko-encefalopathie/PML
  • vergiftiging/ toxisch: ziekte van Marchiafava Bignami, dat in verband wordt gebracht met het gebruik van veel alcohol
  • traumatisch hersenletsel/trauma:diffuse axonale schade /DAIof hersenkneuzing /contusio cerebri

• infratentorieel (onder het tentorium cerebelli; dat betreft de kleine hersenenen hersenstam)
  • bloedvat gerelateerd/ vasculair:migraine
    
  • stofwisselingsziekte/metabool:pontiene myelinolyse,X-ALD; een stofwisselingsziekte die voluit X-gebonden adrenoleucodystrofie heet of Siemerling-Creuzfeld. De X duidt aan dat de ziekte wordt veroorzaakt door een foutje op het X-chromosoom
    
  • ontstekingsziekte/inflammatoir: Multiple sclerose /MS, Acute Demyeliniserende EncefaloMyelitis /ADEM,NMO/ Neuromyelitis Optica
  • hersentumoren/neoplasmata: laaggradig glioom of een uitzaaiing/ hersenmetastase.

Yakafaucon eigen werk MRI leucoaraioses

• Ligt het in de achterste schedelgroeve? De vraag of het wel of niet in de achterste schedelgroeve zichtbaar is sluit ziektes uit of bevestigt het juist. De achterste schedelgroeve is dat gedeelte waar de kleine hersenen op rusten. Het is het deel van de schedel dat het meest naar achteren ligt en het laagst gelegen is. (zie afbeelding achter deze link.)
  • Als het wel in de achterste schedelgroeve ligt dan blijven er enkele diagnoses over:
    • zuurstoftekort in de bloedvaten (vasculair)
    • ontstekingsziektes als: progressieve multifocale leuko-encefalopathie /PML, humaan immunodeficiëntievirus/HIV,een hersenontsteking door herpes simplex /HSV-encefalitis.
    • een gliomatose (een hersentumor)
    • een vergiftiging door straling (radiatie)
    • een stofwisselingsziekte als Hashimoto encefalopathie /SREAT. De laatste aandoening heet voluit 'steroid-responsive encephalopathy associated with autoimmune thyroiditis', waarbij een ontsteking van de schildklier in sommige gevallen de hersenziekte kan veroorzaken. Vaak gaat dit gepaard met epileptische aanvallen.
  • Als het niet in de achterste schedelgroeve zichtbaar is kunnen de hersenen ziek zijn door:
    • een hoge bloeddruk (hypertensieve encefalopathie) (vasculair)
    • vergiftiging/toxicatie door immuunsysteemonderdrukkende medicatie
    • door chemotherapie.

• Ligt het niet diffuus maar ter hoogte van de voorhoofdskwab / frontaal)? Als dit zo is blijven er twee ziektebeelden over: Metachromatische leukodystrofie / MLD of de ziekte van Alexander, beiden ernstige stofwisselingsziektes (metabool).

• Ligt het niet diffuus maar ter hoogte van dewandbeenkwab / pariëtaal of achterhoofdskwab /occipitaal)? Is dat het geval dan blijven er drie oorzaken met meerdere ziektebeelden over:
  
  • bloedvat gerelateerd/vasculair: zieke hersenen ten gevolge van hoge bloeddruk / hypertensieve encefalopathie
  • een leukodystrofie (bijvoorbeeld de ziekte van Krabbe of het duidt op X-ALD; een stofwisselingsziekte die voluit X-gebonden adrenoleucodystrofie heet of Siemerling-Creuzfeld. De X duidt aan dat de ziekte wordt veroorzaakt door een foutje op het X-chromosoom
  • een vergiftiging (toxische situatie) door heroïnegebruik, of door immuunsysteem onderdrukkende medicatie, of door het Posterior Reversible Encephalopathy Syndrome / PRES.

• Ligt het niet diffuus maar ter hoogte van de hersenholtes, die ook wel ventrikels of hersenkamers worden genoemd? Dan kan het duiden op drie oorzaken.
  • bloedvatgerelateerd /vasculairin een vergevorderd stadium
  • een stofwisselingsziekte (metabool) als de ziekte van Krabbe en Metachromatische leukodystrofie / MLD
  • een ontstekingsziekte als vergevorderde multiple sclerose,
  • Hashimoto encefalopathie /SREAT. De laatste aandoening heet voluit 'steroid-responsive encephalopathy associated with autoimmune thyroiditis', waarbij een ontsteking van de schildklier in sommige gevallen de hersenziekte kan veroorzaken. Vaak gaat dit gepaard met epileptische aanvallenof Acute Demyeliniserende EncefaloMyelitis /ADEM.

Wie goed leest ziet dat er ook overlappingen in diagnoses kunnen zitten als er gekeken wordt naar de indeling van de vlekjes per hersengebied.

Daarom zal de arts meerdere onderzoeken doen afhankelijk van de klachten.
Het is verstandig niet zelf op onderzoek uit te gaan via deze pagina. De arts is hiervoor opgeleid en het is de taak van de arts goede uitleg te geven.

Het doel van deze pagina was om de vertaalslag te maken waar medische termen soms onbegrijpelijk blijven én om door te linken naar goede informatie.

bronnen:
Briley D.P., Wasay M., Sergent S.., et al. Cerebral white matter changes (leukoaraiosis), stroke, and gait disturbance J Am Geriatr Soc 1997; 45: 1434-1438

Hersenletsel-uitleg
Hofman A, Ott A, Breteler MMB, Bots ML, Slooter AJC,Harskamp F van, et al. Atherosclerosis, apolipoprotein E, and prevalence ofdementia and Alzheimer's disease in the Rotterdam Study. Lancet1997;349:151-4.

Liao D, Cooper L, Cai J, Toole JF, Bryan N, Burke G, etal. The prevalence and severity of white matter lesions, their relationshipwith age, ethnicity, gender, and cardiovascular disease risk factors: theARIC Study. Neuroepidemiology 1997;16:149-62.

Leeuw FE de, Groot JC de, Achten E, Oudkerk M, Ramos LMP,Heijboer R, et al. Prevalence of cerebral white matter lesions in elderlypeople: a population based magnetic resonance imaging study. The RotterdamScan Study. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2001;70:9-14.

https://www.nervus-online.nl/artikelen/kopie-van-artikel/t/wittestofafwijkingen-vanuit-een-klinisch-perspectief
Mulder C, Scheltens P, Barkhof F, Gundy C, Verstraeten RA, Leeuw FE de. Low vitamin B6 levels are associated with white matter lesions in Alzheimer’s disease. J Am Geriatr Soc. 2005;53:1073-4.
van Norden,A.G.W., Meijer, F.J.A., van Dijk, E.J., de Leeuw, F-E. Differential diagnosis of white matter abnormalities in adults: a systematic approach based on MRI. ‘The ABC’s of white matter abormalities’
https://www.ariez.nl/wp-content/uploads/2018/08/148-67.pdf I.W.M. van Uden,

Schmand B, Jonker C, Hooijer C, Lindeboom J. Subjectivememory complaints may announce dementia. Neurology 1996;46:121-5.
Olszweski J.,Subcortical arteriosclerotic encephalopathy. Review of the literature on the so-called Binswanger's disease and presentation of two casesWorld Neurol. 1962; 3: 359-375

O'Sullivan M., Leukoaraiosis Pract Neurol. 2008; 8: 26-38

Wolf H, Ecke GM, Bettin S, Dietrich J, Gertz HJ. Do whitematter changes contribute to the subsequent development of dementia inpatients with mild cognitive impairment? A longitudinal study. Int J GeriatrPsychiatry 2000;15:803-12.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Leukoaraiose
MRI scan door Yakafaucon - Eigen werk, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4412679